"Η ΤΕΧΝΗ ΩΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ".  ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Α. ΜΕΤΑΞΑ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

(Σε απόδοση δική μας)

 

Η πολιτική ομιλία της ζωγραφικής ξεκινάει πολύ πριν την αναγέννηση, αλλά αποθεώνεται τον 19ο αι. με δύο πολύ σημαντικά έργα δύο καλλιτεχνών που – ίσως όχι τυχαία – ήταν και φιλόσοφοι.

Τα έργα αυτά, τεκμήρια της έμμεσης κριτικής στην εξουσία, καθορίζουν το τι θα επακολουθήσει τον 19ο και τον 20ο αι. Είναι ο Ούριζεν (Οριστής του κόσμου) του Ουίλιαμ Μπλέηκ και ο Γίγαντας (ή Κολοσσός) του Γκόγια, τα χρόνια 1794 και 1820 αντιστοίχως. Τα δύο έργα κάνουν κριτική του απόλυτου, δηλαδή της εκτροπής της λογικής και της απουσίας της λογικής.

 

(Την ίδια περίοδο, στη μουσική, προαναγγέλλεται ο μπετοβενικός ανθρωπισμός. Γιατί εμφανίζεται ο Μότσαρτ ...)

 

ΟΥΡΙΖΕΝ, ΟΥΛΙΑΜ ΜΠΛΕΗΚ

 

Στο τέλος του 18ου αι. ο διαφωτισμός δίνει τα πρώτα μηνύματα ότι έχει και αρνητικά σημεία. Ο διαφωτισμός στηρίχτηκε στη λογική. Όμως τώρα αρχίζει να διαφαίνεται ότι το κράτος αξιοποιεί αυτόν τον διαφωτιστικό ορθολογισμό για τα δικά του συμφέροντα. Έτσι, ο 19ος αι. αρχίζει με τον φρικτό γαλλο-ισπανικό πόλεμο που στην πραγματικότητα αντιτίθεται στις αρχές του διαφωτισμού.

Ανάμεσα στα 1790 – 1810, εισάγεται η τέχνη του «πανοράματος» (και ως τεχνικός όρος και ως φιλοσοφικός, σημαίνει να βλέπουμε τα πράγματα πιο καθολικά). Υπάρχει ο ζωγράφος Φίσλει που παραπέμπει σε ψυχολογική ζωγραφική. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα φτάνουν στην Ευρώπη και ο κλασικισμός αποθεώνεται (έτσι αρχίζει να φθίνει η σχέτη καθαρότητα του ελληνορωμαϊκού, έναντι της καθαρότητας αλλά και πλαστικότητας του κλασικού ελληνικού, πλαστικότητα που αμφισβητεί σαφώς την τελειότητα). Δημοσιεύονται τα σκωπτικά ποιήματα του Ουόλτερ Σκοτ. Στη μουσική αποθεώνεται η τάξη αλλά ταυτόχρονα (όπως με καθετί που αποθεώνεται) υπεισέρχεται η αμφισβήτηση της τάξης.

 

Ο Ουίλιαμ Μπλέηκ ήταν Άγγλος ποιητής και αυτοδίδακτος ζωγράφος. Μια «αποκλίνουσα» προσωπικότητα. Βαθιά θρησκευόμενος, «φυλακισμένος» σε μία διαρκή ενόραση, πολιτικά έντιμος και ενθουσιασμένος με τη γαλλική επανάσταση. Ο Μπλέηκ μάχεται πάντα και εμφανώς τη βασιλεία στην Αγγλία και την απολυταρχική εξουσία. Αυτό φαίνεται και στη ζωή και στο έργο του.

 

Και ακριβώς αυτή την εποχή, φτάνει στον Ούριζεν.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ένα ον (θεός;) κρατά ένα διαβήτη με τον οποίο επιχειρεί να χαράξει (για να οριοθετήσει; Για να καθορίσει;) τον κόσμο. Μπορούν όμως οι άνθρωποι να μετρηθούν με τόση ακρίβεια; Ποια εξουσία μπορεί να το κάνει; Μόνο η αφύσικη (το ον έχει μορφή γέροντα και σώμα νέου), αλλά ποια είναι η αφύσικη; Η αυταρχική. (Ο Μπλέηκ άφησε να εννοηθεί ότι μιλά για τον θεό, για να μην κατακριθεί και κυνηγηθεί από την εξουσία. Όμως ο «πραγματικός» θεός στον πίνακα είναι απολύτως απών).

Το ον δεν βλέπει, έχει τα μάτια του κλειστά. Γιατί μόνο αν δεν βλέπεις (δεν θες να δεις), μπορείς να πιστεύεις ότι με ένα διαβήτη θα καταφέρεις να καθορίσεις τον κόσμο.

Ο Μπλέηκ πιστεύει ότι η ακρίβεια δεν είναι στη φύση μας, η φύση είναι πιο ελεύθερη, η φύση επιτρέπει τα λάθη. Και κάνει κριτική στη γαλλική επανάσταση που με όχημα την ακρίβεια (την απόλυτη λογική) έχει πάρει κακή τροπή. Μιλάει για την «αλόγιστη χρήση» της λογικής, για την εκτροπή της λογικής. Ο πίνακας θα μπορούσε να λέγεται «η τάξη για την τάξη είναι χαρακτηριστικό μόνο της αστυνομίας».

Ακόμη και ο τίτλος που δίνει ο Μπλέηκ στο έργο του είναι εμμέσως καταγγελτικός: Ούριζεν από το ελληνικό «ορίζω» που σαν έννοια εμπεριέχει απολυτότητα και τάση για αυταρχισμό.

 

 

Σε κείμενο του, ο Μπλέηκ λέει «η μεγάλη ακρίβεια οδηγεί στον πόλεμο». Γιατί η ακρίβεια (τελειότητα, τεχνική) χρησιμοποιείται πάντα για αυταρχικούς σκοπούς. Και σήμερα ξέρουμε καλύτερα ότι η τεχνοκρατία οδηγεί σε εφευρέσεις που καταρχήν χρησιμοποιούνται σε πολέμους και πολύ λίγες από αυτές φτάνουν, έστω και μετά πόλεμον, στον άνθρωπο για να χρησιμοποιηθούν εν ειρήνη. Και επίσης γνωρίζουμε ότι εν ονόματι της «τελειότητας» έχουν συντελεστεί τεράστια εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (με πιο κραυγαλέο τον ναζισμό). Γι’ αυτό, το έργο του Μπλέηκ έχει χαρακτηριστεί και προφητικό.