ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΗΛΙΩΝΗ

 

Μέρες τις έβλεπα τις αφίσες στο μετρό. Μου τράβηξαν την προσοχή, αν και τις προσπερνούσα βιαστικά για να προλάβω τον χρόνο που δεν πιάνεται (λες και έχει βάλει φτερά στα πόδια του, ο άτιμος). Και κάθε φορά έλεγα «την επόμενη φορά». Και προσπερνούσα. Και ξεχνούσα. Μέχρι την επόμενη φορά.

Το μυστικό τους μου αποκαλύφθηκε σιγά-σιγά. Πρώτα εκείνα τα γράμματα σε λατινική γραφή «Otello»…

 

Ενδιαφέρον, σκέφτηκα, μάλλον ξένη παραγωγή. Και μετά «Εθνική Λυρική Σκηνή»… Έκπληξη! Όπερα ελληνικής παραγωγής! Και τέλος «Ηρώδειο». Ημερομηνίες, συντελεστές, τιμές ποτέ δεν βρήκα το χρόνο «μια επόμενη φορά» για να δω. Όμως το ενδιαφέρον είχε κεντριστεί «Οθέλλος! Ωραία θα ήταν, αν….». Και δω σταματούσα.

 

Όπερα δεν είχα δει ποτέ σε θέατρο. Το πολύ κάποια αποσπάσματα στην τηλεόραση ή κάποιες ακροάσεις αριών από ταλαντούχους καλλιτέχνες: Κάλλας, Παβαρότι, Καρέρας…. Υπήρχε και κείνο το προηγούμενο με την «Νυχτερίδα» του Στράους. Γυμνάσιο και στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων που είχε εφαρμόσει πιλοτικά τότε το Υπουργείο Παιδείας στα σχολεία, η καθηγήτρια μουσικής μας συνόδεψε στην οπερέτα που ανέβαζε η Λυρική σκηνή. Το μόνο που θυμάμαι από την εμπειρία μου αυτή είναι το νευρικό γέλιο που μας έπιασε, την κολλητή μου και μένα, όταν άρχισαν οι καλλιτέχνες να τραγουδούν. Φαντάσου να συνέβαινε το ίδιο, αλλά στο Ηρώδειο αυτή τη φορά. Ήταν και το θέμα «Οθέλλος», από το κακό στο χειρότερο, δηλαδή. Όσο και αν φάνταζε ενδιαφέρον, ο Οθέλλος και μάλιστα σε όπερα, δεν είναι από τις πρώτες μου επιλογές.

 

Και κει που είχα συμβιβαστεί με το «ωραία θα ήταν αν…», φτάνουν στα χέρια μου ουρανοκατέβατα και ανέλπιστα - για φαντάσου! - δύο εισιτήρια για την όπερα του Βέρντι «Οθέλλος» στο Ηρώδειο. Ανάμεικτα συναισθήματα! Από τη μια ο φόβος μην με πιάσουν νευρικά γέλια και από την άλλη η διαίσθηση που με κυνηγούσε ότι άξιζε τον κόπο…

 

Δεν έψαξα να βρω περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση και η μόνη κριτική που άκουσα ήταν ένα σχόλιο του Δημήτρη Βραχνού στον Μελωδία 99,2, το πρωί της Τετάρτης (30/07)  «……ακόμα και ο θεατής που δεν έχει καμιά επαφή με την όπερα, καθηλώνεται από την πρώτη στιγμή….» (ούτε και τις πολύ καλές κριτικές εμπιστεύομαι).

 

Εφοδιασμένη, λοιπόν, με το εισιτήριο, την λέξη της αφίσας «Otello», το σχόλιο του Βραχνού και ένα μπουκαλάκι νερό, βρέθηκα καθισμένη στη θέση μου στο Ηρώδειο. Και όταν άρχισε, απλά………………… μαγεύτηκα! Σκηνικά, κοστούμια, φωτισμοί, μουσική, ερμηνείες, σκηνοθεσία…… ό,τι και να πω είναι λίγο. Και επειδή ούτε ειδική είμαι στο να γράφω κριτικές, παραθέτω το σημείωμα του σκηνοθέτη, έτσι όπως το βρήκα «εκ των υστέρων» μαζί με όλες τις υπόλοιπες πληροφορίες στην επίσημη ιστοσελίδα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (http://www.nationalopera.gr/). Τώρα χαίρομαι που «ήμουν κι εγώ εκεί!». Και ευχαριστώ για τα ανέλπιστα εισιτήρια που ήταν η αιτία και η αφορμή να βιώσω αυτή την καταπληκτική εμπειρία.

 

    Σημείωμα του σκηνοθέτη Γιάννη Κόκκου

Ένα κάστρο που το χτυπούν τα κύματα, ένας χώρος περίκλειστος, όπου ζουν μαζί οι κάτοικοι του νησιού και οι στρατιώτες που τους προστατεύουν από τους εχθρούς της Βενετίας.

 

Ο Οθέλλος, νικηφόρος στρατηγός, έχει σταλθεί από τη Γαληνοτάτη να κυβερνήσει το νησί. Είναι ένδοξος, δίκαιος, φωτεινός. Είναι μαύρος. Προερχόμενος από διαφορετικό κόσμο δέχτηκε και υπερασπίστηκε τις αξίες ενός άλλου πολιτισμού, μιας άλλης θρησκείας. Κατέκτησε την εμπιστοσύνη της πόλης χάρη στην αρετή και τη δύναμή του. Είναι ευάλωτος, επειδή είναι αβέβαιος για το που ανήκει, για την ταυτότητά του.
 

Η όμορφη Δυσδαιμόνα που τον συνοδεύει, αντιμετώπισε όλες τις προκαταλήψεις της οικογένειάς της και της βενετσιάνικης κοινωνίας, προκειμένου να τον παντρευτεί. Είναι μία τολμηρή νέα κοπέλα, αισθησιακή, απολύτως απορροφημένη από το έρωτά της για αυτόν το διαφορετικό άνδρα, συνεπαρμένη από τις αφηγήσεις του, οι οποίες της αποκαλύπτουν έναν άλλο κόσμο. Αυτός ο άνδρας και αυτή η γυναίκα ενώθηκαν από το όραμα ενός κόσμου θετικού και μαγευτικού, από την εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλο, η οποία δίνει νόημα στη ζωή.
 

Ακριβώς αυτή την ιδανική και εξιδανικευμένη ένωση, αυτή την επιθυμία να «είναι» κανείς, το χάρισμα να «είναι» αυτού του ζευγαριού, επιθυμεί να καταστρέψει ο Ιάγος. Και θα το καταστρέψει για πάντα. Ιπποκόμος του Οθέλλου, στενός σύντροφος στις εκστρατείες και στις μάχες «δεν είναι αυτό που είναι» («I am not what I am»), όπως λέει ο ίδιος. Μορφή της νύχτας, γεμάτη κενό, δεν είναι παρά στάχτη. Μεγάλης ευφυΐας, ενεργοποιεί ένα μηχανισμό καταστροφής, ο οποίος αξιοποιεί τις πηγές της ζήλειας, προκειμένου να προκαλέσει την πτώση του Οθέλλου και όλων των αξιών ενός κόσμου που διέπεται από τη λογική.
Ο σκηνικός χώρος στον οποίο διαδραματίζεται η παράσταση αποδίδει ακριβώς αυτό το χάος, τον κόσμο του παραλόγου, έτσι όπως προκλήθηκε από τον Ιάγο κι όπως σταδιακά καταλαμβάνει το πνεύμα του Οθέλλου. Βίαιη αντίθεση μορφών, οι οποίες δανείζονται θέματα από την αρχιτεκτονική του Ηρωδείου και τις αναπαράγουν άτακτα σε μαύρο και άσπρο. Σκάλες που οδηγούν στο πουθενά, προθάλαμοι που διαπερνώνται από παράλογες πόρτες, τοίχοι, καθρέπτες και σκιές θυμίζουν τα χαρακτικά του Έσερ, που καταστρέφουν κάθε αρχιτεκτονική και πνευματική λογική. Κάθε συνεκτική αφήγηση γίνεται σταδιακά δυσαρμονική υπό την αμετάβλητη παρουσία του φτερωτού λέοντα της Δημοκρατίας της Βενετίας, του μόνου ρεαλιστικού στοιχείου στο χώρο.

 

Ο Σαίξπηρ δημιούργησε με ιδιοφυή τρόπο τη μεταφυσική αποδιοργάνωση, υφαίνοντας αντιθετικές σκηνές, που οργανώνουν τη διαβολεμένη παγίδα της ζήλειας και τον τρομερό πειρασμό της «μη ύπαρξης». Αποδομώντας τους νόμους του μελοδράματος, ο Βέρντι βρίσκει τους ίδιους τόνους προκειμένου να θέσει τα ίδια ερωτήματα, εφευρίσκοντας στο τέλος της ζωής του έναν νέο τρόπο να γράψει για την όπερα, πριν τον Φάλσταφ, το τελευταίο του έργο, που θα ανοίξει οριστικά το δρόμο για τη σύγχρονη όπερα.
Έτσι, τα δύο σκηνικά έργα, η τραγωδία και η όπερα, θέτουν ουσιαστικά ερωτήματα για την εποχή μας: κρίση ταυτότητας, απομόνωση, αμφισημία της πρόσληψης του πραγματικού, την ιδέα του κακού, αποδιοργάνωση του κόσμου και ακαταμάχητο πειρασμό του χάους.